استفاده از آب شور در کشاورزی

استفاده از آب شور در کشاورزی

شور بودن آب یا زمین های زراعی مشکلات زیادی را برای کشاورزی به وجود آورده است که این مسئله تهدید و چالش مهمی در این حوزه به شمار می رود . شوری آب یا به صورت طبیعی می باشد و یا به علت برداشت های زیاد از چاه‌های زیر زمینی اتفاق می‌افتد و استفاده بیش از اندازه از آب‌های زیر زمینی باعث منیزیمی و تلخ شدن آن‌ها می‌شود و استفاده از این آب‌ها در صنایع کشاورزی، زراعت و باغبانی برای زمین‌ها، شوری بسیار زیادی را به وجود می‌آورد و همچنین مشکلاتی از قبیل کاهش تولید محصولات کشاورزی، بایر شدن زمین و خاک، ایجاد مشکل در جذب آب و همچنین سدیمی شدن را می‌توان نام برد .

در ایران و جهان، حجم زیادی از آب تحت تاثیر شوری قرار دارند و ایران پس از هند و پاکستان در صدر کشورهای در معرض تهدید تنش شوری است که در ایران تقریبا نیمی از زمین‌های قابل کشت متاثر از شوری هستند . بر اساس مطالعات انجام شده، سطح کل زمین‌های زراعی مبتلا به شوری آب، خاک و یا هردو آن حدود 5/3 میلیون هکتار است و متاسفانه این آمار به دلیل تنش کم آبی و خشکسالی در حال افزایش می‌باشد .

طبق تحقیقات، بسیاری از رودخانه‌های جنوب، جنوب غرب و مناطق مرکزی کشور شور و لب شور هستند و بیشترین زمین‌های متاثر از شوری در استان‌های خوزستان و فارس و کمترین در استان آذربایجان شرقی است و بخش اعظمی از زمین‌های کشاورزی با محدودیت‌های متوسط تا شدید از نظر شوری روبرو می‌باشند و بی شک رفع این مشکلات به دانش و علم تخصصی، بهره‌گیری از فناوری های جدید و تخصیص بودجه کافی بستگی دارد .

روش های استفاده از آب شور در کشاورزی

در دنیا و کشور ما، فناوری استفاده و بهبود آب شور به ۴ روش ( هیدرولیکی، فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی ) تقسیم می‌شوند تا خطرات استفاده از آب‌های شور در زمین‌های کشاورزی را به حداقل و یا به صفر برساند .

1) روش های هیدرولیکی

روش های هیدرولیکی شامل رعایت اصول صحیح آبیاری و برنامه ریزی آبیاری و در روش های آبیاری سطحی، کاهش سطح تبخیر آب و افزایش کارایی مصرف آب مد نظر می‌باشد .

2) روش های فیزیکی

از انواع روش های فیزیکی هم می توان به مسطح نمودن زمین، مناسب سازی بستر، خاک ورزی، روش مناسب کاشت و تغییر در نوع سیستم شخم نام برد . اگر مسطح نمودن زمین به شیوه درست انجام نشود، آب در یک منطقه جمع شده و جاهای دیگر آبیاری نمی‌شوند و در جایی که آب جمع شده است، آب بیشتری بخار می شود و در نتیجه نمک‌های باقی مانده در آن منطقه به شکل لکه لکه پدیدار می‌شوند . در خاک شور که دارای آب شیرین می باشد میتوانیم بازهکشی بستر کشت شوری را از زمین خارج نمائیم.

3) روش های شیمیایی

در روش های شیمیایی با توجه به انواع مختلف شوری زمین باید از مواد اصلاح کننده مانند سنگ گچ (ژیپس) در اصلاح زمین‌های سدیمی و یا از کودهای شیمیایی خاص استفاده کرد . مانند استفاده از کودهای سولفاته یا اسید سولفوریک

4) روش های بیولوژیکی

در روش بیولوژیکی باید ارقام و تولید محصولات مناسب و سازگار با شرایط موجود منطقه انتخاب شوند و نوع گیاه کشت داده، باید تغییر کند به عنوان مثال به جای این که یونجه بکاریم باید پنبه و یا چغندرقند که مقاومت بیشتری نسبت به شوری دارند کاشته شود .

راهکارهای مناسب برای شوری آب و خاک در کشاورزی

1) انتخاب گیاه مناسب و مقاوم

در نواحی که آب و خاک شور دارند باید گیاه مقاوم یا گونه‌‌های مقاوم به شوری کاشته شود تا بر اثر تنش شوری از بین نروند‌ .

یکی از این گیاهان مقاوم به شرایط شوری آب و شوری خاک و همچنین خشکی و کم‌آبی درخت پسته است به عنوان محصولی که ضمن آباد کردن مناطق خشک و کم آب، مهم‌ترین محصول اقتصادی از نظر ارز آوری بسیار خوب برای کشور می‌باشد و حتی EC تا 5۰۰۰ هیچ تاثیر منفی بر عملکرد درختان پسته ندارد . برخی از درختان مقاوم به آبیاری با آب شور که محصول آنها نیز قابلیت عرضه در بازار‌های داخلی و خارجی دارند می‌توان از درختانی مانند توت، سنجد، کنار، گواوا، و برخی از ارقام درخت انار (چاه افضل، پوست سیاه اردکان و نرک لاسجرد سمنان) نام برد . ( البته 4000 = EC ) باید باشد نه بیشتر.

2) استفاده از روش های نوین آبیاری

شیوه‌های قدیمی آبیاری مانند آبیاری کرتی، پشته‌ای و جوی آّب از نظر تغییر فاصله آبیاری‌ها و مقدار آبیاری قابلیت انعطاف ندارند ولی آبیاری غرقابی می تواند میزان نمک را شستشو دهد اما نیازمند حجم بسیار زیادی از آب است که موجب هدر رفتن آب می شود . استفاده از روش های جدید آبیاری مثل آبیاری قطره‌ای و بارانی ضمن صرفه جویی در مصرف آب با کم کردن فاصله آبیاری‌ها و مرطوب نگه داشتن خاک و همچنین آبشویی پایدار، از شوری خاک جلوگیری می کند .

توصیه های مهم در آبیاری با آب شور

• از آبپاش برای اسپری آب شور بر روی محصولات اجتناب کنید زیرا وجود نمک بر روی برگ محصولات امکان سوختن لبه برگ‌ها و آسیب به محصول را فراهم می‌کند .
• برای حفظ یکنواختی شوری و اجتناب از تمرکز نقطه‌ای نمک در زمین کشاورزی و خاک، از آبیاری در شرایط بادی و هوای گرم خودداری کنید .
• عملیات آبیاری باید در پایین‌ترین دمای شبانه روز انجام شود تا تبخیر آب را به حداقل برساند .
• دقت کنید که آبیاری در این شرایط باید دقیقا متناسب با نیاز آبی گیاه انجام شود .

3) شستشوی خاک در زمستان

بارش‌های زیاد در زمستان می‌تواند نمک‌های جمع شده روی خاک را که از دوره‌های قبلی کشت روی خاک مانده است را شستشو داده و از بین ببرد . اگر بارش‌ها در حد زیادی نباشند لازم است با آبیاری و غرقابی کردن زمین کشاورزی زمینه را برای شستشوی خاک و شیرین کردن آن فراهم نمود .

4) آبیاری قبل از کشت

از آنجایی که بذر و جوانه به شوری خاک بسیار حساس هستند بنابراین ضروری است که زمین کشاورزی یک بار قبل از کشت آبیاری شود تا نمک‌های موجود در خاک شسته شده و از دسترس جوانه خارج شوند .

5) زهکشی زمین

زهکشی به منظور شستشوی خاک و خارج کردن نمک‌های موجود در ناحیه ریشه گیاهان انجام می شود . این عمل در خاک‌های شنی به راحتی و در خاک‌های رسی به سختی انجام می‌شود . لذا در خاکهای رسی برای بهبود زهکشی اصلاح خاک با ماسه صورت می گیرد.

6) قرارگیری ریشه در سطح خاک

تحقیقات علمی نشان می دهد هر چقدر ریشه گیاهان در عمق کمتری قرار گیرند و سطحی باشند می‌توانند مقاومت بیشتری در برابر شوری آب و خاک داشته باشند .

7) زمان بندی کشت

به دلیل اینکه گیاه به هنگام جوانه زدن به نسبت سایر مراحل رشد به شوری آب و خاک حساس‌تر می‌باشد لازم است کاشت گیاه در اوایل فصل بهار که بارندگی مناسب وجود دارد و میزان آب های زیر زمینی هم بیشتر است انجام گیرد تا گیاه مرحله جوانه زدن را تا گرم شدن هوا سپری کند .

8) کود دادن

در شرایط شوری آب و خاک باید از مصرف کودهای حاوی کلرید اجتناب گردد و به میزان معقول از کودهای کلسیم شیمیایی و کود های ازته استفاده شود ‌.

9) مواد اصلاح کننده

استفاده از مواد اصلاح کننده از قبیل ماسه بادی، گچ و بیس هیومیک می‌تواند در کاهش شوری خاک موثر باشد . (‌همچنین گوگرد )

10) روش آبیاری مغناطیسی

امروزه در بسیاری از کشورها برای مقابله با شوری آب از روش آبیاری مغناطیسی (دستگاه آب شیرین کن) استفاده می شود . به کار گیری این روش شوری آب را تا میزان ۹۸ درصد کاهش داده و افزایش کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی را فراهم می‌کند و همچنین از فرسایش خاک جلوگیری می‌کند . از معایب این روش هزینه زیاد آن است که برای داشتن صرفه اقتصادی بهتر است در کاشت محصولات با ارزش غذایی بالا و محصولات گلخانه‌ای استفاده شود .

آستانه تحمل برخی از میوه‌ها به شوری آب در آبیاری خاک‌های لومی

آستانه تحمل سبزیجات و صیفی‌جات مختلف به شوری آب در آبیاری خاک‌های لومی

در شرایط شوری بالای آب و خاک، مدیریت صحیح از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است به طوری که با مدیریت درست حتی با شوری زیاد هم می توان محصولات با کیفیتی چون پسته و انار پرورش داد و اگر مدیریت صحیح وجود نداشته باشد شوری‌های خیلی کم که حتی در زبان هم حس نمی‌شوند می‌تواند گیاهان را نابود و خسارت‌های زیادی به کشاورزان و باغداران وارد کند . از اقدامات مهم در مدیریت آب و خاک شور، استفاده از سیستم نوین آبیاری همچون آبیاری قطره‌ای و اقدامات لازم در زمینه اصلاح و نگهداری خاک می باشد که می‌تواند در بهره‌ وری بالای محصولات به ما کمک کند .